توصیف و تحلیل ساخت امری در زبان فارسیِ معاصر از‎ ‎نظر شناختی

پژوهش حاضر با رویکرد شناختی و به‌روشِ پیکره‌ای، به بررسیِ توصیفی- تحلیلیِ ساخت امری در زبان فارسی می‌پردازد؛ به عبارت دقیق‌تر، در پی یافتنِ دسته‌بندیِ انواعِ ساختِ امری، بسامدِ رخداد و الگوی مورد استفادۀ افعالِ پرکاربرد، بررسی ساختِ امریِ منفی و نیز کاربرد گفتمانی- تعاملیِ این ساخت در زبان فارسی است. برای گردآوریِ داده‌ها ابتدا مطالعۀ کتابخانه‌ای صورت گرفت که در آن ساخت‌های امری از رمان دایی جان ناپلئون استخراج شد. پس از آن به «پیکره زبان فارسی» پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی مراجعه شد و متن‌های تات‌نشین‌های بلوک زهرا، قصه‌های بهرنگ، روزنامۀ همشهری- آموزشی1-1382 و روزنامۀ همشهری- آموزشی2-1382 مورد بررسی قرار گرفت. پرسش‌های این پژوهش با بهره‌گیری از مفاهیم وضع‌شده در دستور شناختی، مانند طرح‌واره و پیش‌نمونه، پاسخ داده شد. براساس این مفاهیم، ساخت امری فارسی را می‌توان به‌صورتِ ساده، شرطی، مجهول، حذفی، دعا و نفرین، و نقش‌نمای گفتمانی دسته‌بندی کرد. افعال گفتن، گذاشتن(اجازه‌دادن)، دیدن، رفتن، آمدن و دادن بیشترین بسامد را در ساخت امری زبان فارسی داشتند. در بررسیِ ساختِ امریِ منفی مشاهده شد غالباً از افعال ذهنی استفاده می‌شود. همچنین برخی از ساخت‌های امری دارای کارکردی غیرامری بودند.